Gdy wiemy już o powołaniu do dziedziczenia – czy to wynikającym z rozporządzenia testamentowego czy z faktu pokrewieństwa i dziedziczenia po zmarłym z ustawy, zasadniczym problemem jest nasza sytuacja jako spadkobierców. Należy zaznaczyć, że spadek to nie tylko aktywa, ale też obciążające go długi.
Jak wygląda odpowiedzialność spadkobierców za pasywa spadku ?
Odpowiedzialność spadkobierców jest ukształtowana w różny sposób na poszczególnych etapach postępowania spadkowego. Możemy wyróżnić tu kilka faz: przed przyjęciem spadku, po jego przyjęciu i po dziale spadku.
Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku – to znaczy tylko z tego majątku, który pozostawił spadkodawca. Do chwili przyjęcia majątek spadkowy i majątek spadkobiercy są bowiem od siebie oddzielone. Od chwili przyjęcia odpowiada całym swym majątkiem, bez względu na to czy jego odpowiedzialność jest ograniczona czy też nie (patrz niżej).
Co się dzieje gdy jest więcej niż jeden spadkobierca ?
Zasadą jest solidarna odpowiedzialność współspadkobierców za długi spadkowe. Wierzyciele spadkodawcy mogą więc zwrócić się do któregokolwiek ze współspadkobierców z żądaniem spłaty zobowiązań zmarłego. Jeżeli jeden ze współspadkobierców spełnił świadczenie, może zwrócić się do pozostałych o zwrot – w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziału. Solidarna odpowiedzialność spadkobierców gaśnie dopiero w momencie działu spadku, gdyż dopiero w tym momencie zostaje zniesiona wspólność majątku spadkowego. Od tej chwili długi spadkowe ulegają podziałowi z mocy prawa: każdy spadkobierca staje się dłużnikiem tylko z tytułu części długu, która wynika z jego udziału w spadku.
Jakie znaczenie ma przyjęcie spadku ? Czy muszę przyjąć spadek ?
Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia z mocy samego prawa – nabycie to ma jednak tylko charakter tymczasowy, może bowiem ów spadek odrzucić albo przyjąć. Na podjęcie tej decyzji spadkobierca ma 6 miesięcy od powzięcia informacji o tytule swego dziedziczenia (niekoniecznie będzie to moment śmierci spadkodawcy, ale np. uzyskanie informacji o swym powołaniu do spadku mocą testamentu).
Spadkobierca ma trzy możliwości zachowania:
- Może przyjąć spadek wprost
- Może przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza
- Może spadek odrzucić.
Jakie są konsekwencje przyjęcia i odrzucenia spadku ?
Przyjęcie spadku wprost powoduje, iż spadkobierca ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za długi spadkodawcy, a zatem może się zdarzyć, że poniesie ujemne konsekwencje przyjęcia spadku, poprzez konieczność spłacenia wierzycieli spadkodawcy. Zwłaszcza w przypadku, gdy pasywa spadku przewyższają aktywa (tj. gdy długi zmarłego przewyższają jego majątek) uzasadnione wydaje się odrzucenie spadku. Poprzez odrzucenie spadku następuje wyłączenie od dziedziczenia – nie ponosi się żadnej odpowiedzialności za długi spadkodawcy, ale też niczego się nie dziedziczy.
Czym jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ?
Możliwością pośrednią między przyjęciem prostym a odrzuceniem spadku jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Ma ono ten skutek, że ogranicza się odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości stanu czynnego spadku ustalonego w inwentarzu. Nie wyłącza to odpowiedzialności osobistej (tj. własnym majątkiem) za długi, ale ogranicza ją, tylko do wartości tego, co się faktycznie dziedziczy. Ta forma przyjęcia spadku wiąże się jednak z koniecznością sporządzenia inwentarza.
Jak złożyć oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku ?
Oświadczenie w tej kwestii składa się przed sądem rejonowym miejsca zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie lub przed notariuszem. Sądem właściwym może być też sąd spadku, przed którym toczy się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. Oświadczenie to składa się ustnie do protokołu, bądź na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.