Wniosek o ubezwłasnowolnienie to formalne pismo kierowane do sądu okręgowego, którego celem jest pozbawienie (całkowite lub częściowe) osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych. Ubezwłasnowolnienie następuje wyłącznie w drodze orzeczenia sądowego i wiąże się z koniecznością spełnienia szeregu wymogów formalnych oraz przedstawienia przekonujących dowodów, które uzasadniają potrzebę zastosowania tej instytucji.
Poniżej omówiono, jak sporządzić wniosek o ubezwłasnowolnienie, kto może go złożyć oraz kiedy warto wnioskować o ubezwłasnowolnienie całkowite, a kiedy o ubezwłasnowolnienie częściowe. Szczególną uwagę poświęcono także przypadkom ubezwłasnowolnienia dziecka, co w praktyce orzeczniczej pojawia się coraz częściej.
Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Legitymacja do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie przysługuje ograniczonemu kręgowi osób, wskazanemu w art. 545 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego. Są to:
- małżonek osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona,
- jej krewni w linii prostej – np. rodzice, dzieci, wnuki,
- rodzeństwo,
- jej przedstawiciel ustawowy – np. opiekun prawny,
- prokurator,
- rzecznik praw obywatelskich lub rzecznik praw pacjenta.
Co istotne, sam zainteresowany również może wystąpić z wnioskiem o swoje ubezwłasnowolnienie. W takim przypadku sąd bada, czy jego wola jest swobodna i czy zachodzą ustawowe przesłanki.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite a częściowe
Polski porządek prawny rozróżnia dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia:
- ubezwłasnowolnienie całkowite – możliwe w przypadku osób pełnoletnich, które wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego zaburzenia psychicznego (np. uzależnienia) nie są w stanie kierować swoim postępowaniem,
- ubezwłasnowolnienie częściowe – dotyczy osób, które mogą kierować swoim postępowaniem w ograniczonym zakresie, ale wymagają pomocy przy dokonywaniu istotnych czynności prawnych.
W praktyce, wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe składany jest np. w sytuacji, gdy osoba wykazuje zdolność do podstawowych czynności życiowych, ale nie radzi sobie z zarządzaniem majątkiem czy podpisywaniem umów.
Jak napisać wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Wniosek do sądu o ubezwłasnowolnienie powinien być sporządzony na piśmie i zawierać elementy określone w art. 511 oraz art. 126 i 187 Kodeksu postępowania cywilnego. W szczególności musi on zawierać:
- dane wnioskodawcy i osoby, której dotyczy wniosek – imię, nazwisko, adres, PESEL,
- oznaczenie właściwego sądu – sąd okręgowy właściwy dla miejsca zamieszkania osoby, której wniosek dotyczy,
- rodzaj żądania – czy chodzi o ubezwłasnowolnienie całkowite czy częściowe,
- uzasadnienie faktyczne i prawne wniosku,
- dowody potwierdzające stan zdrowia osoby, której dotyczy wniosek,
- podpis wnioskodawcy lub pełnomocnika,
- wykaz załączników (np. dokumentacja medyczna, zeznania świadków).
Jak napisać uzasadnienie wniosku o ubezwłasnowolnienie?
Uzasadnienie stanowi kluczowy element każdego wniosku. Powinno wskazywać, na czym polega niezdolność osoby do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem. Wskazane jest również przytoczenie konkretnych faktów – np. trudności w załatwianiu spraw urzędowych, zagrożenie dla siebie lub innych, naiwność w kontaktach z osobami trzecimi.
Warto także wskazać, czy stan zdrowia psychicznego osoby wymaga jej ochrony prawnej przed osobami trzecimi, wykorzystującymi jej brak rozeznania w sprawach majątkowych.
Jakie dokumenty są potrzebne do wniosku o ubezwłasnowolnienie?
Do wniosku należy załączyć:
- odpis aktu urodzenia osoby, której wniosek dotyczy,
- zaświadczenia lekarskie (np. od psychiatry, neurologa),
- dokumentację medyczną z leczenia, diagnoz, hospitalizacji,
- zeznania świadków (np. członków rodziny, opiekunów),
- inne dowody potwierdzające potrzebę ubezwłasnowolnienia (np. korespondencja, orzeczenia niepełnosprawności).
Ubezwłasnowolnienie dziecka – co warto wiedzieć?
Ubezwłasnowolnienie dziecka (osoby niepełnoletniej powyżej 13. roku życia) możliwe jest wyłącznie w formie ubezwłasnowolnienia częściowego. Dziecko musi przejawiać cechy zaburzeń psychicznych lub być dotknięte upośledzeniem, które utrudnia mu kierowanie swoim postępowaniem. Wniosek składają zazwyczaj rodzice lub opiekun prawny.
Sąd każdorazowo weryfikuje, czy ubezwłasnowolnienie leży w interesie małoletniego oraz czy nie narusza jego godności i praw wynikających z Konwencji o prawach dziecka.
Ile kosztuje wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Wniesienie wniosku o ubezwłasnowolnienie podlega opłacie sądowej w wysokości 40 zł, zgodnie z ustawą o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Dodatkowe koszty mogą wiązać się z:
- powołaniem biegłego psychiatry – zwykle 400–800 zł,
- reprezentacją przez adwokata lub radcę prawnego – honorarium ustalane indywidualnie.
Gdzie i jak złożyć wniosek?
Wniosek składa się do sądu okręgowego właściwego miejscowo dla osoby, której dotyczy postępowanie. Można to zrobić:
- osobiście w biurze podawczym sądu,
- za pośrednictwem poczty (listem poleconym),
- poprzez pełnomocnika procesowego.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie to środek o istotnych skutkach prawnych, dlatego powinien być dobrze uzasadniony i poparty rzetelnymi dowodami. Sąd każdorazowo bada, czy spełnione zostały ustawowe przesłanki – choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub inne zaburzenia uniemożliwiające samodzielne funkcjonowanie.
Ze względu na złożoność spraw oraz ich wpływ na prawa osoby ubezwłasnowolnianej, warto rozważyć skorzystanie z pomocy prawnika. Prawidłowe sporządzenie wniosku o ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe, wybór właściwych dowodów oraz skuteczna argumentacja mogą istotnie przyspieszyć postępowanie i zwiększyć szanse na pozytywne rozstrzygnięcie.